Φωνούλες ζωηρές, ένταση, αγωνία, χαμόγελα, μάτια που λάμπουν και προσδοκούν, χεράκια σηκωμένα ανυπόμονα… Μόλις έχω ανακοινώσει στα παιδιά πως θα συζητήσουμε την προετοιμασία της γιορτής και τη συμμετοχή τους σ’ αυτήν. Η στιγμή, λίγα χρόνια πριν, σε μια τάξη με 10 μόνο μαθητές… Η σκηνή επαναλαμβάνεται άπειρες φορές, σε δεκάδες τάξεις μέσα σ’ όλες τις εποχές. Τι είναι αυτό που κάνει τα παιδιά να συμμετέχουν με χαρά και να επιθυμούν τις σχολικές γιορτές και τι παίρνουν μέσα απ’ αυτές; Ακόμα και παιδιά που δεν φημίζονται για τις επιδόσεις τους στα «μαθήματα», ζητούν και διεκδικούν με θέρμη τη συμμετοχή τους…
Οι γιορτές αρέσουν στα παιδιά` ψυχαγωγούνται και έχουν την ευκαιρία να αποκτήσουν ποικίλες και πολλές εμπειρίες ερχόμενα σε επαφή τόσο με τα ήθη και έθιμα του τόπου μας, που τα βοηθούν να ενταχθούν ομαλότερα στο πολιτισμικό περιβάλλον όσο και με τις εκφραστικές τέχνες, το θέατρο, θεατρικό παιχνίδι, μουσική, χορό, λογοτεχνία, ζωγραφική και άλλες εικαστικές δημιουργικές δραστηριότητες. Τους δημιουργείται η αίσθηση της συνοχής, ότι ανήκουν σε μια ομάδα ανθρώπων με κοινά στοιχεία, γεγονός που συμβάλλει στην κοινωνικοποίησή τους. Εξάλλου ένας από τους κυριότερους σκοπούς του προγράμματος στο νηπιαγωγείο είναι η κοινωνική αγωγή.
Οι γιορτές αποτελούν αναπόσπαστο και σημαντικό μέρος του εκπαιδευτικού προγράμματος του σχολείου. Η αξία τους βρίσκεται τόσο στις έννοιες και τα μηνύματα που παρέχουν για σημαντικά γεγονότα και κοινωνικά θέματα όσο και στα οφέλη που τα παιδιά αποκομίζουν από τη συμμετοχή στην προετοιμασία και την υλοποίησή τους. Η οργάνωση των εορτών στο σχολείο θα πρέπει να σέβεται τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά, τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών της ηλικίας αυτής, να εμπλέκει τους γονείς με ουσιαστικό τρόπο και να λαμβάνει υπόψη της τη σύνθεση και τα χαρακτηριστικά της εκάστοτε τάξης. Καθώς είναι άμεσα συνδεδεμένες με την ταυτότητά μας ως μελών μιας οικογένειας, μιας κοινότητας και ενός έθνους, μέσα από τον εορτασμό σημαντικών θρησκευτικών, ιστορικών, πολιτιστικών, πατριωτικών και προσωπικών γεγονότων, μας δίνεται η δυνατότητα να γνωρίσουμε το παρελθόν μας, να κατανοήσουμε ιστορικά γεγονότα και τη σημασία τους, να έρθουμε σε επαφή με τις παραδόσεις μας, να εκτιμήσουμε την πολιτιστική κληρονομιά μας και να χαρούμε ιδιαίτερες στιγμές. Ταυτόχρονα, μέσα από τη συμβίωσή μας με ανθρώπους από διαφορετικά πολιτισμικά και θρησκευτικά περιβάλλοντα, γνωρίζουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ θρησκειών και πολιτισμών και μαθαίνουμε να κατανοούμε και να σεβόμαστε τον «άλλον».
Παρατηρήστε τα παιδιά όταν παίζουν και ειδικά όταν παίζουν μόνα τους με τα παιχνίδια τους. Θα δείτε πώς ξεπηδά απ’ την ψυχή τους η ανάγκη της έκφρασης, της επικοινωνίας, ο διάλογος και πόσο τους αρέσει να υποδύονται χαρακτήρες ακόμα και όταν χρειάζεται να αναλάβουν αρκετούς ρόλους. Πώς, λοιπόν, να μη λένε «ναι» σε κάτι που τα βοηθάει να εκφραστούν, σε κάτι που το θεωρούν και το ζουν σαν παιχνίδι; Αν προσθέσουμε τη σπουδαιότητα που προσδίδεται από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον και το πόσο σημαντικό είναι για το παιδί να είναι μέλος μιας ομάδας και να συμβάλλει στο τελικό αποτέλεσμα, θα έχουμε όλες τις απαντήσεις.
Γιατί, άραγε, οι άνθρωποι μέχρι σήμερα αισθάνονται την ανάγκη να γιορτάζουν; Είναι σημαντικές για την ποιότητα ζωής των ανθρώπων οι πάσης φύσεως εορτές και αργίες; Ανεπιφύλακτα, η απάντηση είναι καταφατική – για πολλούς και διαφορετικούς λόγους.
Οι γιορτές κατέχουν σημαντική θέση στη ζωή του νηπιαγωγείου και αποβλέπουν στην ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού και στην ψυχαγωγία του. Όπως αναφέρεται στον Οδηγό του Νηπιαγωγού του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, οργανώνονται είτε με την ευκαιρία ενός ευχάριστου γεγονότος (π.χ. γενέθλια) είτε με την ευκαιρία μιας θρησκευτικής ή εθνικής γιορτής (Χριστούγεννα, επέτειοι), κοινωνικού συμβάντος ή εθίμου (καρναβάλι, ερχομός της Άνοιξης, γιορτή της μητέρας) ή ενός γεγονότος της σχολικής ζωής (παρουσίαση project, λήξη σχολικού έτους, εκθέσεις, τιμητικές εκδηλώσεις).
Συνήθως σηματοδοτούν μια ευχάριστη κατάσταση και, όπως κάθε είδους γιορτή, πραγματοποιούνται σε ατμόσφαιρα χαράς, κεφιού, αλλά και συγκίνησης. Από ψυχολογική άποψη λειτουργούν ως μια διαφορετική ανάπαυλα στη σχολική πραγματικότητα που έχει σκοπό να ξεκουράσει και να ανανεώσει μαθητές και δασκάλους.
Η αξία του εορτασμού σημαντικών γεγονότων και ημερομηνιών στο σχολείο βρίσκεται τόσο στις έννοιες, τις πληροφορίες και τα μηνύματα που μπορούμε να περάσουμε στα παιδιά, όσο και στα οφέλη που αυτά αποκομίζουν από τη συμμετοχή τους στην προετοιμασία και την υλοποίησή τους. Συγκεκριμένα, η συμμετοχή στην προετοιμασία εορτών και τελετουργιών βοηθάει να οικοδομηθεί ένα πνεύμα συλλογικότητας, να αισθανθούν τα παιδιά ότι «ανήκουν σε μια στενά συνδεδεμένη ομάδα». Επίσης, αν οργανωθούν με κατάλληλα αναπτυξιακό τρόπο, οι γιορτές αποτελούν για τα παιδιά της προσχολικής κυρίως – αλλά όχι μόνο – ηλικίας, πηγή ενδιαφερόντων και διασκέδασης και ενθαρρύνουν τη δημιουργικότητα και τη φαντασία.
Ένας αξιοσημείωτος αριθμός μαρτυριών αναφέρεται στη χαρά που βιώνουν τα παιδιά από το γεγονός ότι τα βλέπουν γονείς και συγγενείς. Γενικότερα, είναι σημαντικό για όλους τους γονείς να γνωρίζουν πόσο πολύ αγγίζει την ψυχή των παιδιών τους η ποιοτική τους παρουσία στο χώρο της γιορτής, η βοήθειά τους στην εκμάθηση του ρόλου τους, καθώς και η συνεχής ενθάρρυνσή τους για το ότι θα τα καταφέρουν τελικά να σταθούν στις απαιτήσεις του ρόλου. Όσον αφορά τον εκπαιδευτικό και το ρόλο που αυτός αναθέτει στο κάθε παιδί, είναι ξεκάθαρο ότι βοηθάει στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης του παιδιού. Ο μαθητής αισθάνεται «υπεύθυνος» για να φέρει εις πέρας το «δύσκολο» έργο που του ανέθεσε ο δάσκαλός του και, παράλληλα, περήφανος για το ότι του εμπιστεύτηκε κάτι τέτοιο. Δεν πρέπει να φοβόμαστε να αναθέτουμε και σε συνεσταλμένα, δειλά παιδιά, ρόλους, καθώς και σε αδύναμους ή με μαθησιακές δυσκολίες μαθητές. Και μόνο η συμμετοχή τους στην ομάδα, η συναναστροφή τους με τους συμμαθητές και η εμπιστοσύνη του εκπαιδευτικού, θα τους δώσουν τη σιγουριά και την ώθηση που χρειάζονται για να τα καταφέρουν. Και δεν συζητώ, βέβαια, για την πρόοδο που θα παρουσιάσουν αυτοί οι μαθητές και στο γνωστικό επίπεδο, αν αυτή η στήριξη είναι συνεχής από δάσκαλο και γονείς. Συμπερασματικά, θα πρότεινα να εμπιστευόμαστε τα παιδιά και να είμαστε σίγουροι ότι αυτό που θα απολαύσουμε τελικά θα είναι μοναδικό!
Οι γιορτές διακρίνονται σε εθνικές, ιστορικές, κοινωνικές, θρησκευτικές, σχολικές. Όλες όμως μπορούμε να πούμε ότι έχουν σημείο αναφοράς και απευθύνονται στο κοινωνικό σύνολο ενός τόπου (με την ευρύτερη ή τη στενότερη έννοια). Μπορούν να πάρουν ποικίλες μορφές αξιοποιώντας την πληθώρα των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων που πραγματοποιούνται σε καθημερινή βάση στο νηπιαγωγείο και στον παιδικό σταθμό και τόσες ακόμα που μπορούμε να φανταστούμε και να δημιουργήσουμε. Σε πρόσφατη δε διευκρινιστική Εγκύκλιο Του Υπουργείου Παιδείας τονίζεται ότι τη γιορτή παρακολουθεί το σύνολο των μαθητών και του εκπαιδευτικού προσωπικού του σχολείου στην πρωινή ζώνη και ότι για την οργάνωση, το περιεχόμενο και τη χρονική διάρκεια αποφασίζει ο σύλλογος διδασκόντων της κάθε σχολικής μονάδας.
Σκοπός του εορτασμού είναι η ανάμνηση γεγονότων, η αφύπνιση συνειδήσεων, η διατήρηση της πολιτισμικής ταυτότητας ενός λαού, η ποικιλία στην καθημερινή ζωή των πολιτών, η έξοδος από τη μονοτονία και η νοηματοδότηση του βίου των ανθρώπων. Κατ’ επέκταση και το σχολείο ως μία μικρογραφία της κοινωνίας, χρειάζεται τις γιορτές. Μ’ αυτές εμπλουτίζεται η καθημερινή σχολική ζωή των παιδιών. Αποκτά νόημα ο χρόνος, αφού συνδέεται με διάφορα γεγονότα. Όταν ο εορτασμός γίνεται με συγκεκριμένο σκοπό και ξεκάθαρους στόχους, συμβάλλει στη βιωματική σύνδεση της σχολικής ζωής των παιδιών με τη ζωή της κοινωνίας στην οποία ανήκουν. Με αυτές τις δράσεις γίνεται πραγματικότητα η φράση «σχολείο ανοιχτό στην κοινωνία». Έχουμε σύνδεση λοιπόν, της θεωρίας με την πράξη, της γνώσης με το βίωμα.
Σε κάθε περίπτωση μπορούμε να πούμε ότι οι γιορτές αποτελούν το αλατοπίπερο της σχολικής ζωής και δίνουν τη δυνατότητα στα παιδιά να βιώσουν τη γνώση με εναλλακτικούς τρόπους.
Οι γιορτές αποτελούν για τους παιδαγωγούς ένα πολύ σημαντικό εργαλείο που, αν το χειριστούν κατάλληλα, θα έχει ουσιαστικά αποτελέσματα σε βασικά θέματα αγωγής. Το πιο σημαντικό για μια σχολική εκδήλωση δεν είναι μια καλή παρουσίαση, αλλά η ενεργοποίηση και η διατήρηση του ενδιαφέροντος των παιδιών, καθώς και οι ευκαιρίες που θα τους δοθούν για να εκφραστούν, να συνεργαστούν, να κατανοήσουν τις διαφορετικές ικανότητές τους, να επεκτείνουν την κοινωνικοποίησή τους έχοντας κάποιο ρόλο σε μια μεγάλη εκδήλωση με πολλούς γνωστούς και αγνώστους, συνομήλικους και μεγαλύτερους, να ενισχύσουν το εθνικό, το θρησκευτικό, τους συναίσθημα ή και τα δύο, ανάλογα με το περιεχόμενο της γιορτής και να ενισχυθεί η αυτοεικόνα τους. Τα παιδιά με τις γιορτές στο σχολείο, επωφελούνται κοινωνικά και συναισθηματικά.
Μέσα από την προετοιμασία για την πραγματοποίηση κάθε γιορτής τα παιδιά συμμετέχουν σε μια μεγάλη ποικιλία δραστηριοτήτων, με αποτέλεσμα την επίτευξη παιδαγωγικών στόχων που αφορούν όλους τους τομείς ανάπτυξης (γνωστικοί, κοινωνικοσυναισθηματικοί, καλλιέργεια δεξιοτήτων, αισθητικοί). Σημαντικότερος όμως στόχος της κάθε εκδήλωσης είναι να βιωθεί με ευχαρίστηση από τα ίδια τα παιδιά, να χαραχτεί στην ψυχή τους, ώστε να δημιουργήσουν αναμνήσεις, που καθώς θα τις ξαναβρίσκουν χρονιά με τη χρονιά, θα τις αναζητούν και έτσι θα συνειδητοποιούν την κυκλικότητα του έτους και θα βοηθηθούν να τοποθετήσουν τον εαυτό τους στο χώρο και στο χρόνο.
Οι εθνικές γιορτές εξάλλου, συντελούν στο να κρατούν ζωντανή τη μνήμη, ίσως τη βασικότερη λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού για την επιβίωσή του. Αν το παρελθόν διατηρηθεί ζωντανό, όχι ως εξιδανικευμένη συνθήκη αλλά ως κατάσταση που πραγματικά υπήρξε και μαζί μ’ αυτό η κριτική σκέψη και η κουλτούρα, ίσως οι νέοι άνθρωποι να κατανοήσουν καλύτερα το παρόν τους και να οργανώσουν με καλύτερη αυτονομία το μέλλον τους.
Όλα όμως τα παραπάνω γίνονται όταν το παιδί εμπλέκεται ενεργά στη διαδικασία της μάθησης. Έρευνες έχουν αποδείξει ότι όταν τα παιδιά είναι πρωταγωνιστές στη μαθησιακή διαδικασία και έχουν ευκαιρίες να αλληλεπιδρούν με τα υλικά, με το φυσικό και κοινωνικό τους περιβάλλον, τότε αναπτύσσουν θετικές στάσεις απέναντι στη μάθηση.
Σύμφωνα λοιπόν με τα Νέα Παιδαγωγικά Προγράμματα, ο εκπαιδευτικός λαμβάνει υπόψη του τα ενδιαφέροντα και τις προηγούμενες μαθησιακές και τις κοινωνικές εμπειρίες των παιδιών και αξιοποιεί τις ιδιαίτερες κλίσεις και ικανότητές τους. Σέβεται την προσωπικότητα και την πολιτισμική ταυτότητα κάθε παιδιού και το ενθαρρύνει συνεχώς να εξερευνά και να ανακαλύπτει, παίζοντας το ρόλο του διαμεσολαβητή στη μαθησιακή του προσπάθεια. Κάνοντας αναγωγή στις γιορτές, καταλαβαίνουμε ότι τα παιδιά απολαμβάνουν τις γιορτές όταν αναδύονται μέσα από τις εμπειρίες, τα ενδιαφέροντα, τις σκέψεις και τις ιδέες τους.
Με την ευκαιρία μιας γιορτής όλοι είναι σημαντικοί, όλοι μπορούν να βοηθήσουν προκειμένου να επιτευχθεί ο κοινός στόχος της ομάδας, με αποτέλεσμα αυτή να δυναμώσει και να δεθεί πιο πολύ! Πρωταρχικός στόχος του σχολείου κατά την άποψή μου, είναι η κοινωνικοποίηση και το δέσιμο της ομάδας.
Και δεν «δένουν» μόνο τα παιδιά μεταξύ τους, αλλά και όλοι οι άνθρωποι που τα περιβάλουν, όπως οι εκπαιδευτικοί με τους γονείς των παιδιών, μια και μπορεί να διευρυνθεί η συνεργασία σπιτιού – σχολείου εντάσσοντάς τους ενεργά μέσα στο δομημένο πρόγραμμα της προετοιμασίας, ζητώντας τους συγκεκριμένη βοήθεια για συγκεκριμένα πράγματα, ανάλογα με τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα της τάξης.
Και είναι πολύ σημαντικό αυτή η μέρα, για την οποία τόσοι πολλοί διαφορετικοί άνθρωποι δούλεψαν όλοι μαζί για την επίτευξη ενός κοινού στόχου, να ξεχωρίσει. Να είναι μια μέρα διαφορετική από τις άλλες, που θα ξεχωρίσει μες στο μυαλό όλων, τόσο των παιδιών όσο και των ενηλίκων.
Επιπλέον, το πιο σημαντικό για μία σχολική εκδήλωση δεν είναι μία καλή τελική παρουσίαση, αλλά η ενεργοποίηση και η διατήρηση του ενδιαφέροντος των παιδιών, καθώς και οι ευκαιρίες που θα τους δοθούν για δημιουργική έκφραση και ενίσχυση της αυτοεικόνας τους.
Δεν πρέπει να λησμονιέται ποτέ ότι οι γιορτές επιδιώκουν την ψυχαγωγία του νηπίου. Μια γιορτινή μέρα ή μια γιορτινή περίοδος παρουσιάζεται στο μικρό παιδί ως μία κατάσταση προβληματισμού, η οποία το κινητοποιεί να τη βιώσει και να την οργανώσει με τη βοήθεια ποικίλων κινητικών και νοητικών χειρισμών. Στη φάση αυτή το παιδί μαθαίνει να συμμετέχει υπεύθυνα και ισότιμα στην ομάδα της τάξης του και να εργάζεται υιοθετώντας μέσα και μεθόδους κοινής αποδοχής.
Οι ποικίλες εορταστικές εκδηλώσεις επίσης, φέρνουν το παιδί σε επαφή με διάφορες μορφές της τέχνης, όπως: θέατρο, χορό, μουσική, ζωγραφική κ.α. Οι εκδηλώσεις π.χ. που οργανώνονται για την 25η Μαρτίου έχουν σκοπό να φέρουν τα νήπια σε επαφή με την ιστορία, αλλά είναι και αφορμή να προσεγγιστούν έννοιες, όπως ο πόλεμος και η ειρήνη. Οι γιορτές δηλαδή, είναι ένας δημιουργικός τρόπος επίτευξης σημαντικών στόχων που βοηθάνε στην ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού!
Η ετοιμασία και η παρουσίαση μιας γιορτής, περιέχει σίγουρα αρκετές δυσκολίες, απαιτεί χρόνο, υπομονή και μεγάλη προσπάθεια από εκπαιδευτικούς και παιδιά. Αν όμως γίνουν οι σωστές επιλογές, με έμφαση στη συμμετοχή όλων των παιδιών, την έκφρασή τους, την αρμονική συνεργασία τους και τη βαθύτερη κατανόηση των σκοπών και των ρόλων που αναλαμβάνουν, αν δεν το δούμε ως αγγαρεία ή ως έξοδο, αλλά ως μια ευκαιρία εμπλουτισμού της καθημερινότητάς μας, εκπληρώνοντας ταυτόχρονα τους παιδαγωγικούς μας στόχους, γνωστικούς και κοινωνικούς, αν τα παιδιά είναι οι πρωταγωνιστές, τότε σίγουρα θα προκύψουν οι μαγικές εκείνες στιγμές που καταγράφονται στις παιδικές μνήμες, χαραγμένες ανεξίτηλα, συνοδευόμενες από τον αχό του δυνατού χειροκροτήματος της επιβράβευσης…
Ας δώσουμε λοιπόν, ως παιδαγωγοί και ως γονείς, στα παιδιά μας, μέσα από τις γιορτές, χώρο και χρόνο στην απόλαυση, στη χαρά της δημιουργίας, στη χαρά της ζωής, στοιχείο που συνιστά και την ουσία της πνευματικότητας του ανθρώπου!
